PARENTERAL İLAÇ HAZIRLAMA

PARENTERAL İLAÇLARIN HAZIRLANMASI

Parenteral Tedavi: Terapötik (tedavi edici) ajanların sindirim sistemi dışındaki yollarla verilmesidir. Bu yolla sıvı ve elektrolitler, vitaminler, şeker, protein, kan ve kan ürünleri, aşılar, tedavi veya tanı için kullanılan birçok ilaç uygulanabilir.

Parenteral tedavinin hangi yoldan yapılması gerektiğini;

İstenen etkinin lokal ve sistemik olması,

Verilecek sıvının miktarı ve yapısı,

Beklenen etkinin hızı,

Damarların uygunluğu, hastanın isteği ve hekimin tercihi belirler. Örneğin iritan ilaçların kas içine veya damar içine verilmesine karşın, kolayca emilebilen insülin gibi ilaçlar deri altına verilir.

Parenteral yolla ilaç uygulamanın tercih edildiği durumlar;

Oral yoldan uygulandığında, gastrointestinal kanaldan yeterince absorbe olmayan veya orada parçalanan ilaçlar, sistemik etki elde etmek üzere parenteral yolla uygulanır. İlaç; steril solüsyon (enjeksiyonluk solüsyon) şeklinde damar veya doku içine, steril bir enjektör ve iğne ile verilir.

İlacın çabuk etki etmesi istenilen acil durumlarda,

Bilinci kapalı hastalarda; ilacın yutulamaması, diğer nedenlerle koopere olmaması,

Bulantı, kusma ve ishal durumunda.

Parenteral yolla yapılan tedavinin dezavantajları;

Enfeksiyon riski,

Toksik ve allerjik reaksiyonlar,

Uygulama yerine iğne batırmayı ve asepsiyi gerektirmesi,

Ağrılı bir yöntem olması,

Psikolojik strese neden olabilmesi,

Hastanın çoğu zaman kendi kendine enjeksiyon yapamaması nedeniyle enjeksiyonu yapacakbirinin yardımına gereksinim duyması,

Kullanılan farmasötik şekillerin pahalı olması,

Hatalı uygulama sonucu damar ya da doku zedelenmesine neden olması,

Doku içi yerine yanlışlıkla damar içine ilaç verilmesine yol açabilmesi,

Anafilaktik reaksiyonlar bu yoldan ilaç uygulandığında, diğer yollara oranla çok daha sık gelişmesi gibi reaksiyonları vardır.

Pareteral tedavide enjektör seçiminde dikkat edilecek noktalar;

Tek kullanımlık enjektörler (disposıbl) kullanılmalıdır.

İnsulin uygulamaları için özel enjektörler mevcut olup bunların üzeri insulin cinsine göre ünite olarak işaretlenmiştir.

Tüberkülin testi gibi çok az miktardaki ilaçların enjeksiyonunda kullanılan tüberkülin enjektörleri mevcuttur.

Hastanın yaşına, kilosuna uygun enjektör iğneleri seçilmelidir.

Tedavide kullanılan iğneler seçilirken iğnenin uzunluğu, kalınlığı, lümeni göz önüne alınmalıdır.

İlacın miktarına uygun büyüklükte enjektör seçilmelidir.

Enjektörler; plastikten yapılmış, tek kullanımlık malzemelerdir. Silindir ve piston denilen parçalardan oluşur. Silindirin uç kısmı vardır ve buraya iğne takılır. Pistonunda silindirin dışında kalan bir kısmı vardır. Steril paket içerisinde, çoğunlukla iğne ile birlikte bulunmaktadır. Paket üzerinde üretim ve son kullanma tarihleri belirtilmektedir. Günümüzde tek kullanımlık, plastik enjektörler tercih edilmektedir.

Enjektörler değişik boyutlarda üretilmektedir. 1ml’den 50 ml’ye kadar değişen hacimlerde enjektörler bulunur. Kullanılacak enjektörün boyutu uygulanacak ilacın miktarı ve uygulama amacına göre belirlenir.. Enjektörlerde genellikle 1ml’lik 10 eşit parçaya bölünür. Bazı enjektörler daha fazla detaylandırılabilir. Örneğin, insülin enjektörleri 1ml olup 40, 80 veya 100’e bölünebilir. Her bir bölüm 10 üniteye karşılık gelir. Ayrıca tüberkülin enjektörleri de 1ml olup 100 eşit parçaya bölünmüştür.

Ampul: Parenteral verilecek ilaçlar genellikler solüsyon şeklinde hazırlanmıştır. Bazı ilaçlar ise süspansiyon veya emülsiyon halinde hazırlanır. Solüsyon ve süspansiyonların taşıyıcısı genellikle sudur. Sayılan fiziksel şekillerde hazırlanan ilaçlar, camdan yapılmış özel kaplarda bulunur. Bunlardan en sık kullanılanı ampuldür.

Ampuller, kapalı küçük cam kaplar olup tek dozluk sıvı ilaçları içerirler. Hacimleri 0,5-10 ml arasında değişir. Bir ampul baş, boyun ve gövde kısmından oluşur. Ampulün gövde kısmı geniş, boyun kısmı incedir. Boyun kısmı, keski ile inceltilerek kırılabilir, boynunda işaret olan ampuller işaretli yerden keski kullanılmadan da kırılabilir.

Flakon: Ağzı kauçuk bir tıpa ile kapatılmış lastik kapağının çevresinde metal bulunan küçük cam şişelerdir. Bir veya birkaç dozluk sıvı ya da toz halinde ilaç içerirler. Büyük hacimdeki ilaç solüsyonları (100 ml veya daha fazla), ağzı kauçuk tıpa ile kapatılmış büyük şişeler, bazen de plastik poşetler içinde bulunur. Sulu ortamda çabuk bozulan bazı ilaçlar, ampul veya flakon içinde kuru toz halinde bulunur. Toz halinde olan ilaçlar, kullanılmadan önce steril distile su ile ya da %0.9’luk sodyum klorür ile eritilir

Flakon üzerinde ilacın adı, etken maddesi, dozu, miktarı ve son kullanma tarihi bulunmalıdır. Uygulama öncesi bu bilgiler mutlaka kontrol edilmelidir.

Flakon biçimindeki ilaçlar uygulama öncesi sulandırılarak sıvı hale getirilir. Bu ilaçlar sulandırıldıktan sonra kısa süre içinde kullanılmalı ya da prospektüsünde belirtilen şartlarda, belirtilen süre kadar saklanmalıdır.

1.3. Ampul ve Flakon Formdaki İlaçları Hazırlama

Parenteral yolla uygulanan ilaçlar; ampul formunda, flakon içerisinde toz halinde ya da flakon içerisinde solüsyon halinde bulunmaktadır. İlaçlar hazırlanırken kesinlikle sterilitelerinin bozulmaması gerekir.

Parenteral uygulama öncesinde ilaç hazırlama işlem basamakları videoda anlatılmıştır. 


http://youtu.be/QUakvp9pucc

Eller yıkanır.

Eldiven giyilir.

İlaç istek formundan ilaç kontrol edilir. İlacın adı, zamanı, uygulanacak doz, ilacı son kullanma tarihi, önceden hazırlanmış ise hazırlanma tarihi ve saati kontrol edilir.

Enjektörün plastik kılıfı enjektörün uç kısmının sterilitesi bozulmadan açılır.

İğne kabzası enjektörün uç kısmına (ajutajına) monte edilir.

Ampulün uç kısmında ilaç varsa diğer el ile bu kısma bir iki fiske vurulur ya da ampulün baş kısmı zemine dik olarak tutulup bilek hızla döndürülerek ampulün baş kısmı yukarı döndürülerek ilacın gövde kısmına akması sağlanır.

Alkollü pamuk tampon, ampulün boyun kısmına sarılarak pamuk altına işaret parmağı yerleştirilir.

Ampulün boyun kısmı işaretli ise, ampul bu kısımdan kırılır. Ampulün boyun kısmı iĢaretli değilse, boyun kısmı testere yardımı ile ileri geri kısa ve seri hareketlerle ampulün boyun kısmı inceltilir.

Kesme işleminden sonra ampul, kendimizden uzaklaştırılarak gövde kısmı sabit tutulup boynu dışa doğru ters hareketle kırılır. Ampul el içinde fazla sıkılırsa parçalanabilir.

Ampulün kırılması esnasında ilaç içerisine cam parçası düşmesi durumunda ampul atılmalı ve başka bir ampulle aynı işlemler tekrarlanmalıdır.

Enjektör aktif elle gövde kısmından tutularak iğnenin ucundaki kılıf çıkartılır.

Ampulün gövdesi, aktif olmayan elin işaret ve orta parmakları arasında tutulur ve iğne ampulün dış kısmına dokundurulmadan direkt ampul içine daldırılarak piston geriye doğru çekilir.

Ampul içerisindeki sıvı veya ilacın tamamı ya da istenen miktar enjektöre çekilir.

Ampul içerisindeki ilaç toz halinde ise önce sulandırıcı sıvı enjektöre çekilerek yavaşça toz halinde bulunan ilacın olduğu ampule boşaltılır. Hızlı boşaltılırsa ilaç dışa taşabilir ya da köpürebilir. Bu durumda hem ilaç zaiyatı hem de ilacın kontamine olma riski mevcuttur.

Enjektörün iğnesine kılıfı geçirilir ve enjektör kenara bırakılır.

Ampul el içerisinde yavaşça kendi etrafında döndürülerek ilacın erimesi sağlanır. içinde partikül kalıp kalmadığı dikkatle gözlenir.

İstenen miktarda ilaç enjektöre çekilir ve enjektör iğne ucu yukarı bakacak şekilde dik pozisyonda ve göz hizasında tutulur.

Piston hafifçe geri çekilerek diğer elin işaret parmağı ile enjektörün gövde kısmına birkaç fiske vurulur.

Ajutajın yakınına gelmiş olan hava kabarcığı piston yukarı doğru itilerek dışarı çıkarılır. İlacın dışarı atılmasına engel olunur.

İğne kılıfına takılır.

İlaç dozu tekrar kontrol edilerek enjektör üzerine ilaç adı, miktarı, hazırlanış tarihi ve saati etiketle yazılır.

Eğer flakon formunda ilaç hazırlanacak ise ampul içerisindeki sıvı aynı işlem basamakları takip edilerek enjektör içerisine çekilir.

Flakon tepesinde bulunan metal veya plastik koruyucu kısım uç kısmından hafifçe kaldırılarak açılır.

Koruyucu kısım ilk kez açılıyorsa silmeye gerek yoktur; ancak daha önceden açılmış ise batikonlu pamuk ile dairesel hareketle bir kez silinir.

Enjektörün iğnesi flakonun kauçuk kısmının ortasından batırılarak sıvı flakon içerisine boşaltılır. İğne ucu ilaç seviyesinden yukarıda tutularak sulandırıcı sıvı boşaltılmalıdır 

İğne flakonun plastik kısmından dışarı çekilir.

Flakon eller içerisinde hafif hafif döndürülerek toz halindeki ilacın erimesi sağlanır.

Flakon göz hizasında tutularak içerisinde tortu kalıp kalmadığı kontrol edilir.

Enjektör içerisine çekilecek ilaç miktarı kadar hava çekilir.

Enjektör tekrar flakonun lastik kısmından batırılarak hava içeri verilir.

Aktif olan el ile enjektörün gövdesi; aktif olmayan el ile flakonun gövdesi tutulur.

Flakon ters çevrilerek göz hizasında tutulur.

Piston geri çekilerek ilaç enjektöre çekilir. Flakon içerisinde ilaç kalıp kalmadığı kontrol edilir.

İğne, flakonun plastik kısmından çıkarılır.

Enjektörün havası çıkartılır.

Enjektör göz hizasında tutularak ilacın dozu tekrar kontrol edilir.

İğne kılıfına takılır.

İğne ucu değiştirilir. İğne uçları ilaç hazırlama esnasında deforme olabilir, uygulama esnasında hastanın daha fazla acı hissetmesine ve enfeksiyon görülme olasılığının artmasına neden olmaktadır. Bu nedenle iğnenin doku ile temas edeceği tüm uygulamalarda iğne ucu mutlaka değiştirilir.

İlacın adı, miktarı, hazırlanma tarihi ve saati enjektör dışına yazılır.

İlaç bekletilecek ise prospektüsüne uygun olarak muhafaza edilir.

İlaç uygulaması sonuçlandırılana kadar ilaç kutuları atılmadan saklanır.